Το ξύλο βγήκε απ’ το… σχολείο!

Καλός δάσκαλος ήταν ο αυστηρός και με… βαρύ χέρι!

... την παλιά καλή εποχή

Του Τάσου Κ. Κοντογιαννίδη
Πριν λίγες μέρες, δημοσκόπηση της εφημερίδας «Herald Sun» της Μελβούρνης έδειξε ότι το 92% των αυστραλών είναι αδιστάκτως υπέρ του ξύλου στα παιδιά για σωφρονισμό! Τις προάλλες, ένας δάσκαλος στον Εύοσμο Θεσσαλονίκης, χαστούκισε ατακτούντα μαθητή, και η αστυνομία τον έστειλε στο Αυτόφωρο. Σ’ ενα τούρκικο χωριό της Ανατολίας, άλλος δάσκαλος τράβηξε και ξεκόλλησε το αυτί άτακτου μαθητή που μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο για να το… συγκολλήσουν! Και σε γειτονική χώρα, το δυνατό χαστούκι του δασκάλου, κούφανε το αριστερό αυτί μαθητή… Κατάλοιπα παλαιών εποχών που κάνουν σποραδικά την εμφάνισή τους...
Καλός δάσκαλος τον παλιό καιρό, ήταν ο αυστηρός, ο σοβαρός και με… βαρύ χέρι. Αυτός, που μόλις αγρίευε και πλησίαζε τους μαθητές, εκείνα τα άμοιρα, τρομαγμένα έβαζαν τα χέρια πάνω στο κεφάλι για να προφυλαχτούν από αδέσποτο χαστούκι! Και θυμάμαι τα λόγια του παλιού καλού συναδέλφου μας του μακαρίτη Γιώργου Παπαχριστοφίλου, που έλεγε για έναν δάσκαλό του στο Ναύπλιο, «μόλις αγρίευε, από το φόβο μας κατουρούσαμε μελάνι!»
Τα τελευταία σαράντα χρόνια το ξύλο στα σχολεία απαγορεύεται αυστηρά. Παλιά όμως, ο δάσκαλος εθιμικά είχε το δικαίωμα να χαστουκίζει και να τιμωρεί τους μαθητές για να τους σωφρονίσει, όπως στις παλιές ταινίες «το ξύλο βγήκε απ’ τον παράδεισο» ή «χτυποκάρδια στο θρανίο», όπου οι καθηγητές φώναζαν «Γιαδικιάρογλου» ή «Παπασταύρου» και το χαστούκι έπεφτε σύννεφο...

Το ξύλο στο Βυζάντιο
Ο ξυλοδαρμός άτακτων παιδιών για σωφρονισμό, ήταν γνωστός στην αρχαιότητα, περισσότερο όμως διαδεδομένος στο Βυζάντιο, όπου επιβλήθηκε με την ανοχή των γονέων. Οταν το 537 ο Ιουστινιανός μαζί με την Αγία Σοφία έχτισε και το πρώτο σχολείο που ονόμασε «Παιδευτήριον», καθιερώθηκε τότε ο ξυλοδαρμός και η καλλιέργεια φόβου ως μέσο σωφρονισμού των άτακτων και αδιάβαστων παιδιών.
Εφ’ όσον τα παιδιά, έμπαιναν στο σχολειό αυτό, θα μάθαιναν υποχρεωτικά γράμματα, έστω και με το ξύλο! Έτσι, στην είσοδο του «Παιδευτηρίου» υπήρχε μία μεγάλη πινακίδα που διάβαζαν πριν μπουν τα παιδιά, την εξής επιγραφή: «Αρξον χείρ μου αγαθά, γράψον γράμματα καλά, μη δαρείς και παιδευτείς και εις φάλαγγαν εμβείς».

Ο μαθητής στον Πόντο
Στα σχολεία του Πόντου τον 19ο αιώνα και στην πρώτη 20ετία του 20ού, οι δάσκαλοι κρατούσαν στα χέρια τους την «βίτσα», (την βέργα) και όταν έπεφτε στον πισινό του άτακτου ή αδιάβαστου μαθητή, άφηνε έντονα σημάδια στο κορμί του !...
Αργούσες στο σχολείο ; Ξύλο! Έμενες έξω από το φόβο σου ; Ξύλο ! ΄Έμπαινες μέσα ; Ξύλο ! Δεν ήξερες μάθημα ; Πάλι Ξύλο ! ΄Ήσουν άτακτος ; Βρομόξυλο ! Το χαστούκι ήταν ήπια τιμωρία. Κατέβαινε όταν μισόλεγες το μάθημα ή όταν στα διαλείμματα έκανες ζαβολιές στα παιχνίδια, γιατί πάντα σε παρακολουθούσαν οι δάσκαλοι αθέατοι από το παράθυρο...
Είναι παράξενο, πως οι γονείς ποτέ δεν διαμαρτύρονταν στους δασκάλους γιατί χτυπάνε τα παιδιά. Έλεγαν οι παλιοί Πόντιοι στους δασκάλους : « Δέσκαλε, το πετσί τ’ εσόν και η ψή τ’ εμόν!» Δηλαδή, το πετσί, το δέρμα δικό σου και η ψυχή δική μου. Με άλλα λόγια, μπορείς να δείρεις το παιδί ως που να μη βγει η ψυχή του !
Και ο δάσκαλος για να φανεί συνεπής και αντάξιος των προσδοκιών του πατρός, δούλευε περισσότερο με τη «βίτσα» παρά με τις συμβουλές και τις προτροπές». Και το αποτέλεσμα πολλές φορές ήταν να στρέψει πολλά παιδιά στις σπιτικές και αγροτικές ασχολίες, να βόσκουν με προθυμία τις αγελάδες και τα πρόβατα, παρά να πηγαίνουν στο σχολείο. Οι δάσκαλοι εκείνοι δεν μπορεί να κατακριθούν γιατί μάθαιναν γράμματα στα παιδιά μ’ αυτόν τον αναχρονιστικό, τρομοκρατικό και βίαιο τρόπο. Κανείς απ’ αυτούς δεν είχε ειδική μόρφωση, ούτε ήταν παιδαγωγοί. ΄Ετσι ήξεραν, έτσι έκαναν…

Στην παλιά Ελλάδα
Στα σχολεία της λεγόμενης «παλιάς Ελλάδας» η κατάσταση δεν ήταν διαφορετική. Άλλωστε ο ξυλοδαρμός προς σωφρονισμό των απείθαρχων και αδιάβαστων μαθητών ανθούσε και σε όλες τις χώρες της Ευρώπης. Στη Ρούμελη και το Μοριά, όταν ο πατέρας οδηγούσε το γιό στο σχολειό και τον παρέδιδε στο δάσκαλο, του έλεγε: «Σου παραδίνω κρέας, να μου παραδώσεις κόκαλα!».
Βεβαίως στον κανόνα πάντα υπάρχουν και εξαιρέσεις, έστω και ελάχιστες από δασκάλους που ήταν και παιδαγωγοί και αντί της… βέργας και της τιμωρίας χρησιμοποιούσαν άλλα μέσα, όπως το αυστηρό βλέμμα και την… πειθώ που ανακάλυψαν στην πορεία. Γι αυτό το είδος του σωφρονισμού, είχε γράψει ο παλιός πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών, Κωνσταντίνος Φρεαρίτης το 1864: « Αι πλάναι της νεότητος πάντοτε έχουσιν ανάγκην μόνο φωτισμού λογικού και διδασκαλίας πατρικής, ουδέποτε δε αγενούς τιμωρίας κι εκδικήσεως» Και το έγραψε αυτό ο Φρεαρίτης, λίγο πριν καλέσει σε μονομαχία τον αρχιτέκτονα Λύσανδρο Καυτατζόγλου, για να υπερασπίσει την τιμήν του επειδή θεώρησε τον εαυτό του προσβληθέντα. Ο Καυτατζόγλου τον κατηγόρησε σε άρθρο του για κακοτεχνίες και παράβαση των σχεδίων του Χάνσεν μετά την αποπεράτωση των εργασιών ανέγερσης του πανεπιστημίου Αθηνών...
Ο γράφων έχει γευθεί, όπως και πολλά άλλα παιδιά, τη «Βέργα» του δασκάλου - που μετά από κάθε ξυλιά, βάζαμε τις παλάμες μας κάτω από τις μασχάλες για να ανακουφιστούμε από τον πόνο. Ποτέ δεν παραπονεθήκαμε στο σπίτι ότι «φάγαμε ξύλο», γιατί σίγουρα θα εισπράτταμε κι άλλο! Ως ένα σημείο, το ξύλο, κακά τα ψέματα, μας έκανε καλό …
(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Real news της 17-1-2010 σελ.36)