Ποντιακά Θέματα: Πατριαρχικό προσκύνημα στη γη του Πόντου (Α Μέρος)

Πόντος, ρεπορτάζ-φωτογραφίες-video των Νίκου Παπαχρήστου και Νίκου Μαγγίνα

Την πονεμένη γη του Πόντου, των Αγίων και των μαρτύρων, των Αυτοκρατόρων και των ευεργετών του Γένους, των Γραμμάτων και του πολιτισμού, των αρχαίων Μοναστηριών και των περικαλλών Ναών, του ξεριζωμού και των αναμνήσεων επισκέφθηκε ο Πατριάρχης του Γένους σε ένα ακόμα προσκύνημά του στους τόπους που άλλοτε εθριάμβευσε η Εκκλησία του Χριστού και μεγαλούργησε το Γένος μας.

Σάντα, Κρώμνη, Ίμερα είναι οι τόποι που επισκέφθηκε ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, συνοδευόμενος από τον Ποντιακής καταγωγής Μητροπολίτη Δράμας Παύλο, τον Μητροπολίτη Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως Βαρνάβα και τον Μητροπολίτη Στκοντίντι Πέτρο, εκ της Εκκλησίας της Γεωργίας, υπό τους ήχους του παραδοσιακού Κεμεντζέ και των τραγουδιών του Πόντου. Στους ερειπωμένους Ναούς που για πρώτη φορά «υποδέχθηκαν» τον Πρώτο της Ορθοδοξίας ακούστηκε και πάλι το «Χριστός Ανέστη» αλλά και το «Αιωνία η μνήμη» για τους ειρηνικώς κοιμηθέντας και τους μαρτυρικώς τελειωθέντας.
Ο Πόντος είναι τόπος ξεχωριστός, άγριος, ευλογημένος. Με επιβλητικά βουνά που οι κορφές τους σκίζουν τα σύννεφα, καλυμμένα με πανύψηλα μαύρα έλατα που λες και ανταγωνίζονται μεταξύ τους ποιο θα αγγίξει πρώτο το ουράνιο στερέωμα, με φουντουκιές και καρυδιές που «χαρίζουν» άφθονους καρπούς και ένα παχύ «χαλί» από φτέρες και πολύχρωμα αγριολούλουδα να σκεπάζει τη μουσκεμένη από την υγρασία γη.
Ορμητικοί χείμαρροι και ποτάμια διατρέχουν τα βουνά και χύνονται στις «δαντελένιες» ακρογιαλιές που βρέχονται από τα νερά της Μαύρης Θάλασσας ενώ η πυκνή ομίχλη στα ορεινά «εξαφανίζει» μέσα σε δευτερόλεπτα ολόκληρα χωριά.

Ο έρημος πλέον Ι.Ν.Αγίου Γεωργίου Ζουρνατσάντων Σάντας

Ο Πόντος όμως είναι και τόπος μαρτυρικός. Τα ερείπια παλαιών αρχοντικών και των περίλαμπρων Ναών, των Μοναστηριών και εξωκκλησίων στα πεδινά και στις απόκρημνες βουνοπλαγιές του αποκαλύπτουν το λαμπρό βυζαντινό παρελθόν και τη διαχρονική πνευματική προσφορά της Εκκλησίας καθώς και την μετέπειτα σημαίνουσα θέση και την οικονομική ευρωστία του ελληνισμού της περιοχής.
Αποκαλύπτουν όμως και τον βίαιο ξεριζωμό χιλιάδων ρωμηών από τις πατρογονικές εστίες τους, από την ποτισμένη με αίμα γη η οποία κρατεί μέσα της ευλαβικά, μέχρι και σήμερα, τα λείψανα των προγόνων τους.

Στην καταπράσινη και ατίθαση Σάντα
Πρώτος σταθμός του Πατριαρχικού οδοιπορικού στη γη του Πόντου ήταν η Επτάκωμος Σάντα και συγκεκριμένα ο Ιερός Ναός Κωνσταντίνου και Ελένης Ζουρνατσάντων. Ο Ναός, αλειτούργητος από το 1923, στέκει ερειπωμένος, χωρίς στέγη και γεμάτος αγριόχορτα. Ο Πατριάρχης, οι Μητροπολίτες, οι κληρικοί και οι λαϊκοί συγκινημένοι έψαλλαν το «Χριστός Ανέστη», το Απολυτίκιο και το Κοντάκιο των Αγίων του Ναού, που ακούστηκαν για πρώτη φορά ύστερα από σχεδόν 90 χρόνια. Μερικές εκατοντάδες μέτρα πιο πέρα στέκει σε παρόμοια κατάσταση ο επίσης πετρόκτιστος Ναός του Αγίου Γεωργίου. Με θέα την κοιλάδα των χωριών της Σάντας ο Μητροπολίτης Πέτρος και οι γεωργιανοί κληρικοί και

λαϊκοί που τον συνόδευαν έψαλαν το Απολυτίκιο του Αγίου Γεωργίου, προστάτου του λαού της Γεωργίας.
Ο Μητροπολίτης Δράμας Παύλος μίλησε για την ιστορία της περιοχής, για την ζωή και την καθημερινότητα που είχαν οι γηγενείς χριστιανοί κάτοικοι της. Ο Θεσσαλονικιός δικηγόρος Θανάσης Στυλίδης, με ρίζες από τη Σάντα - γαμβρός του Μητροπολίτη Παύλου – έπαιξε με τον Κεμεντζέ του και τραγούδησε παραδοσιακά τραγούδια της Σάντας. Η φωνή του και η μουσική του έγιναν ένα με τον άνεμο και μαζί με τις Πατριαρχικές προσευχές ταξίδεψαν στο καταπράσινο οροπέδιο, ανακατεύτηκαν με τους ήχους από το κελάιδισμα των πουλιών και το κελάρυσμα των τρεχούμενων νερών και «συνάντησαν» τις προσευχές, τα τραγούδια, τις μουσικές των κεκοιμημένων Σανταίων.

Ενα κεράκη στη μνήμη των κεκοιμημένων αδελφών από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο στα ερείπια του Ι.Ν.Αγίου Χριστοφόρου Πιστοφάντων Σάντας

Στο χωριό Πιστοφάντων ο Οικουμενικός Πατριάρχης και η συνοδεία του προσκύνησαν στα απομεινάρια του Ιερού Ναού Αγίου Χριστοφόρου. Ενώ οι προσκυνητές άναβαν κεράκια ο Μητροπολίτης Δράμας διηγήθηκε την ιστορία του τελευταίου Ιερέα του χωριού ο οποίος σε ηλικία 90 ετών μαζί με το ποίμνιό του αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν, όπως και οι υπόλοιποι Χριστιανοί, τα χώματα του Πόντου. Φτάνοντας στο ψηλότερο σημείο απ’ όπου μπορούσαν για τελευταία φορά να αντικρίσουν τα σπίτια τους, ο Ιερέας έστρεψε το βλέμμα του προς την Εκκλησία και συγκινημένος ψέλλισε, «Η εξορία του Αδάμ». Λίγες ημέρες αργότερα και καθώς οι χωριανοί βάδιζαν τον δρόμο του ξεριζωμού ο Ιερέας τους άφησε την τελευταία του πνοή, καταπονημένος σωματικά από τις κακουχίες και ψυχικά από τον αποχωρισμό από την πατρώα γη.
Δίπλα στο Ναό δεσπόζει μέχρι και σήμερα η παλαιά κρήνη που με το δροσερό νερό της ξεδιψούσε τους κατοίκους του χωριού.

Η Επτάκωμος Σάντα αποτελούνταν – όπως μαρτυρεί και η λέξη – από επτά χωριά-ενορίες, το Ζουρνατσάντων, το Πιστοφάντων, το Τσακαλάντων, το Ισχαλάντων, το Πινατάντων, το Κοζλαράντων και το Τερζάντων. Οι κάτοικοί τους ευλαβούνταν ιδιαιτέρως την Παναγία Σουμελά και υποστήριζαν με κάθε τρόπο το Μοναστήρι της στο όρος Μελά. Διοικητικά υπαγόταν στην Επαρχία Χαλδίας ενώ εκκλησιαστικά στη Μητρόπολη Ροδοπόλεως με έδρα τα Λιβερά.

Στα Παρχάρια της Κρώμνης

Το προσκύνημα του Οικουμενικού Πατριάρχη συνεχίστηκε σε χωριά της Κρώμνης. Σκαρφαλωμένα στο όρος Παρύαρδη, πάνω από τα 2000 μέτρα υψόμετρο, τα χωριά απλώνονταν στα «Παρχάρια», τους θερινούς βοσκότοπους. Το τοπίο εντελώς διαφορετικό, σε πλήρη αντίθεση με την οργιώδη βλάστηση που συναντάται σε χαμηλότερο υψόμετρο. Απέραντα λιβάδια που φτάνουν μέχρι τις κορυφές των βουνών, με πλούσιο οξυγόνο που αναζωογονεί τον οργανισμό, σταθερό κλίμα, χωρίς υγρασία.
Οι κάτοικοι της Κρώμνης, στις αρχές του 20ου αιώνα, στη μεγάλη πλειοψηφία τους έμεναν στην Τραπεζούντα και χρησιμοποιούσαν ως εξοχικά τα σπίτια τους στους ορεινούς οικισμούς – που παραδοσιακά ονομάζονταν Οπάν – και αποτελούσαν τις ενορίες Σιαμανάντων, Μαντζάντων, Φραγκάντων, Γλούβενα, Ζεμπερέκια, Σιαινάντων, Αληθινός, Μόχωρα, Σαράντων, Κωδωνάντων, Ρακάν, Τσαχματάντων, Ρουσταμάντων, Νανάκ και Λωρία. Η Κρώμνη με τους ευλαβείς κατοίκους της ανέδειξε σημαντικές προσωπικότητες του Ποντιακού Ελληνισμού που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στην κοινωνική και οικονομική ζωή του Γένους. Βλαστός Κρωμναίων και ο Μητροπολίτης Δράμας Παύλος, ο οποίος με συγκίνηση μιλούσε στον Πατριάρχη για την ιδιαίτερη πατρίδα των προγόνων του.

Στον Ιερό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου Κρώμνης που σήμερα μοιάζει να χρησιμοποιείται σαν σταύλος

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης προσκύνησε στα ερείπια και τα απομεινάρια των Ιερών Ναών Κοιμήσεως Θεοτόκου, Ζωοδόχου Πηγής, Γεννεσίου Θεοτόκου, Αγίου Θεοδώρου Σαράντων και Μεταμορφώσεως Σωτήρως Αλχαζάντων, ο οποίος ανεγέρθηκε εις μνήμην της νεαρής Κρωμναίας Γαλήνης, που εκοιμήθη σε ηλικία 23 «Μαϊων», από τους γονείς της δίπλα από τον τάφο της.
Οι περισσότεροι Ναοί εγκαταλελειμμένοι αφέθηκαν στην φθορά του αδυσώπητου χρόνου και των στοιχείων της φύσης ενώ άλλοι καταστράφηκαν αμέσως μετά τον ξεριζωμό των Ελλήνων. Τα απομεινάρια τους χρησιμοποιούνται ως στάβλοι και αποθήκες. Εκεί που κάποτε αναπέμπονταν δεήσεις και ικεσίες προς τον Κύριο από τους λειτουργούς του και τον πιστό λαό του σήμερα κυριαρχεί η εικόνα της βεβήλωσης των ιερών και των οσίων του Γένους.

Ο Πατριάρχης μαζί με τους Μητροπολίτες, τους κληρικούς και τους λαϊκούς που τον συνόδευαν επισκέφθηκαν και είδαν εξωτερικά τον άλλοτε Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου Σιαμανάντων που έχει μετατραπεί σε μουσουλμανικό Τέμενος. Από το αρχικό κτίσμα, του 19ου αιώνα, έχει αφαιρεθεί η κόγχη του Ιερού ενώ στην κορυφή της ίδιας πλευράς διασώζεται ίχνος εντοιχισμένου σταυρού παρά το γεγονός ότι είναι ορατά τα σημάδια της προσπάθειας να «εξαφανιστεί».

Η αρχοντική Ίμερα
Τελευταίος προσκυνηματικός σταθμός του Οικουμενικού Πατριάρχη και της συνοδείας του ήταν η αρχοντική Ίμερα.
Από την τρίκλιτη βασιλική της Κοιμήσεως της Θεοτόκου «επιβιώνει» μόνο το βόρειο κλίτος, το οποίο χρησιμοποιείται ως στάβλος και αχυρώνας. Στα τόξα της στέγης ο επισκέπτης μπορεί να διακρίνει ακόμα σπαράγματα του αγιογραφικού διάκοσμου. Ο Πατριάρχης συγκινημένος έψαλλε το Απολυτίκιο της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

Η Ι.Μ.Τιμίου Προδρόμου Ιμερας

Στη συνέχεια επισκέφθηκε την Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου η οποία πανηγύριζε στις 29 Αυγούστου, ημέρα μνήμης της Αποτομής της Τιμίας Κεφαλής του Ιωάννου του Βαπτιστή.
Σύμφωνα με την μαρμάρινη επιγραφή που διασώζεται μέχρι σήμερα, εντοιχισμένη πάνω από την κεντρική είσοδο του Καθολικού της Μονής, ανεγέρθηκε το 1839 επί των ημερών του Χαλδίας Θεοφίλου, με δαπάνη της ηγούμενης Ρωξάνης, από τον Πρωτομάστορα Γρηγόριο Χρυσουλίδη. Διέθετε 25 κελλιά για τις περίπου 10 Μοναχές που εγκαταβίωναν σε αυτό ενώ τα υπόλοιπα χρησιμοποιούνταν για τους προσκυνητές.
Η τελευταία θεία λειτουργία έγινε στις 7 Ιανουαρίου του 1924, του Αγίου Ιωάννου, από τον εφημέριο μακαριστό π.Γεώργιο Τανιμανίδη, παππού του Στέφανου και Γεωργίου Τανιμανίδη, Προέδρου του Ιδρύματος Παναγία Σουμελά.

Κοντά στη Μονή στέκουν τα ερείπια της άλλοτε αρχοντικής πατρικής κατοικίας του μεγάλου τραπεζίτη της Τραπεζούντας Κωνσταντίνου Φωστηρόπουλου. Η τοποθεσία αμφιθεατρική. Στο σημείο αυτό και με θέα τις γειτονιές της Ίμερας αλλά και τις χαράδρες και τις πλαγιές των γύρω ορεινών όγκων ο Πατριάρχης έψαλλε το «Φως Ιλαρόν» και στη συνέχεια το νεκρώσιμο, «Μετά των Αγίων…», υπέρ αναπαύσεως των απανταχού κεκοιμημένων Ποντίων.

Τα συναισθήματα ανάμεικτά. Οι σκέψεις όλων γύριζαν σε αυτούς που «έφυγαν» αλλά και στους χιλιάδες που ξεριζώθηκαν. Σε εκείνους οι οποίοι πήραν μαζί τους ιερές εικόνες, άγια λείψανα και τα τέμπλα των Εκκλησιών αφήνοντας τα σπίτια τους, έβαλαν στις τσέπες τους λίγο χώμα εγκαταλείποντας τη γη τους και αιχμαλώτισαν για πάντα στη μνήμη τους τα ρασία, τα παρχάρια και την αδάμαστη φύση αποχωριζόμενοι τον ευλογημένο και μαρτυρικό Πόντο.
____________________
Σημείωση Amen.gr: Σύμφωνα με τους Όρους Χρήσης της παρούσας ενημερωτικής ιστοσελίδας και ιδιαιτέρως για τα άρθρα γνώμης, τα αφιερώματα, τα ειδικά θέματα και για τις απόψεις που γράφονται ειδικά για το Amen.gr καθώς και για το σχετικό οπτικοακουστικό υλικό που τα συνοδεύει, υπενθυμίζεται ότι ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η ολική ή έστω η μερική αναδημοσίευσή τους ή η καθοιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγή τους χωρίς την έγγραφη άδεια των διαχειριστών της Πύλης Εκκλησιαστικών Ειδήσεων Amen.gr .