Γενοκτονία: Η ώρα του μνήμης και του απολογισμού

Του Günay Aslan*
Αναδημοσίευση από την μηνιαία εφημερίδα ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΓΝΩΜΗ

Μια από τις κατακτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας, είναι η δυνατότητα για την πρόσβαση στο παρελθόν και την ιστορία, μια δυνατότητα που σχετίζεται με την εξέλιξη των μέσων και της τεχνολογίας.
Οι εξελίξεις στον τομέα της πληροφόρησης και της επικοινωνίας, που τρέχουν με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, μας εξασφαλίζουν τη δυνατότητα να ξεσκονίζουμε τα ξεχασμένα αρχεία της ιστορίας, να ανασύρουμε στην επιφάνεια και στη μνήμη μας «ξεχασμένα» γεγονότα, να τονώνουμε τη μνήμη μας, να αναζητούμε την αλήθεια και, τελικά, να γράψουμε μια νέα ιστορία.
Όσο διευρύνονται οι σχέσεις μεταξύ των κρατών και των κοινωνιών υπό την επήρεια της παγκοσμιοποίησης, τόσο ενισχύονται και οι τάσεις για να έλθουμε αντιμέτωποι και με το παρελθόν μας. Εθνότητες και θρησκείες, κοινότητες και κοινωνίες διαφορετικές, με τη βοήθεια πολλών και εναλλακτικών μέσων επικοινωνίας, πραγματοποιούν μια μεγάλη συνάντηση, προσπαθούν να αλληλοεπηρεάσουν ο ένας τον άλλον και στο πλαίσιο αυτό παίρνουν το δρόμο της διερεύνησης του παρελθόντος.
Η εποχή της γνώσης, της πληροφορίας και της επικοινωνίας, ωθεί τους ανθρώπους στην αλληλοαναγνώριση και την αλληλοαποδοχή. Διαμορφώνονται κοινές ευαισθησίες. Τα προβλήματα του παρελθόντος και του παρόντος, προϊόντος του χρόνου γίνονται προβλήματα όλων μας.
Την εποχή της παγκοσμιοποίησης, κανείς δεν έχει την πολυτέλεια να στρέψει την πλάτη του σε προβλήματα που αντιμετωπίζει ο άλλος. Οι στόχοι για ένα ελπιδοφόρο μέλλον, οι ελπίδα και το όραμα για μια κοινή συμβίωση, καθιστά το κάθε πρόβλημα, πρόβλημα όλων μας. Όλοι μας, θέλουμε δε θέλουμε, υποχρεωνόμαστε να απαντήσουμε με σαφήνεια και ειλικρίνεια στα ερωτήματα που έρχονται από το παρελθόν μας.
Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι οι προσπάθειες που γίνονται τα τελευταία χρόνια σε αρκετές χώρες του κόσμου για διασαφήνιση κάποιων σκοτεινών πτυχών του παρελθόντος. Ο «πολύ-πολιτισμός» έχει αποκτήσει πλέον τη δική του θέση στον κόσμο, κυρίως λόγω της μετακίνησης των πληθυσμών και της μετανάστευσης, και αυξάνεται μέρα με τη μέρα το ενδιαφέρον και η ευαισθησία για εγκλήματα που έγιναν στο παρελθόν.
Η τάση εκδήλωσης αλληλεγγύης ανάμεσα σε λαούς που έχουν υποστεί εγκλήματα και καταπιέσεις, σταδιακά ενισχύεται. Οι ένοχοι αποκαλύπτονται και υποχρεώνονται να δώσουν λογαριασμό για τις πράξεις τους.
Σημαντικό μέρος των προσπαθειών που καταβάλλονται για την οικοδόμηση ενός πιο ανθρώπινου κόσμου στο μέλλον, αποτελούν οι αγώνες που γίνονται για την ανάδειξη και την υπενθύμιση των εγκλημάτων του παρελθόντος με στόχο να αποφευχθεί η επανάληψή τους στο μέλλον. Οι προσπάθειες και οι αγώνες αυτοί αποτελούν πλέον μια τάση στην παγκόσμια κοινωνία, μια τάση που αναπτύσσει μια ιδιαίτερη δυναμική.
Από αυτή την τάση παίρνει το μερίδιό της και η Τουρκία, που πρωταγωνίστησε σε αρκετά εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στο παρελθόν.
Και η τουρκική κοινωνία πλέον, επηρεαζόμενη από την παγκόσμια αυτή τάση, θέλοντας και μη έχει αρχίσει να εκφράζεται με μια διαφορετική γλώσσα σε σχέση με το παρελθόν για την γενοκτονία των Αρμενίων, την εθνοκάθαρση των Ασσυρίων και την ανταλλαγή των Ελλήνων της Ανατολής.
Η Τουρκία, με βάση αυτά που είπε ο ίδιος ο Τούρκος υπουργός άμυνας, Vecdi Gönül, είναι μια χώρα που εξόντωσε τις άλλες εθνότητες και έκανε εθνοκάθαρση «για να δημιουργήσει το δικό της κράτος-έθνος». Οι Έλληνες, οι Αρμένιοι και οι Ασσύριοι, που έζησαν για χιλιάδες χρόνια στην Ανατολή, σβήστηκαν και πετάχτηκαν έξω απ’ αυτήν. Οι Αρμένιοι και οι Ασσύριοι εξοντώθηκαν φυσικά και οι Έλληνες υποχρεώθηκαν σε εκτοπισμούς και εξορία.
Κάθε χρόνο, στις 24 Απριλίου, γίνονται τελετές μνήμης των θυμάτων της γενοκτονίας των Αρμενίων. Κάθε χρόνο υψώνονται οι φωνές από όλο τον κόσμο προς την Τουρκία, φωνές που την καλούν να αναγνωρίσει τη γενοκτονία.
Τα εγκλήματα που έγιναν την τελευταία περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όσο διαρκούσαν οι διαδικασίες για την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας, παραμένουν ένα σημαντικό πρόβλημα ανάμεσα στον πολιτισμένο κόσμο και την Τουρκία.
Ο οικουμενικός ανθρωπισμός υπενθυμίζει τα εγκλήματα που τελέστηκαν μετά το 1915 και κάνει έκκληση προς την Τουρκία να τα αναγνωρίζει και να έλθει πρόσωπο με πρόσωπο με το ίδιο της το παρελθόν.
Η Τουρκία, που κατόρθωσε να σταθεί (!) πάνω σε ένα ιστορικό έγκλημα, επωφελούμενη τα πλεονεκτήματα που της πρόσφερε ο Ψυχρός Πόλεμος, φαίνεται ότι δεν μπορεί να αποφεύγει πλέον την καταδίκη.
Η πορεία των γεγονότων μας δείχνει ότι η Τουρκία σύρεται σε ένα σημείο από το οποίο δεν θα μπορέσει να αποφύγει τη συνάντηση με το αμαρτωλό της παρελθόν.
Τα θέματα της «γενοκτονίας» και της «εθνοκάθαρσης» που μέχρι πριν λίγο καιρό θεωρούνταν ταμπού, έχουν αρχίσει πλέον να συζητούνται στην Τουρκία. Διοργανώνονται καμπάνιες με τις οποίες «ζητούμε συγνώμη για τη Μεγάλη Καταστροφή».
Έγγραφα και πληροφορίες που είχαν ξεχαστεί στα αρχεία και στα συρτάρια, έχουν αρχίσει να έρχονται στο φώς και να δημοσιεύονται.
Οι συζητήσεις που γίνονται κάθε 24 Απριλίου για τη γενοκτονία, υποχρεώνουν την Τουρκία να αλλάξει τη στάση της στο θέμα και στο εσωτερικό της και στο εξωτερικό. Το τουρκικό κράτος, που τράβηξε μια χοντρή γραμμή στο παρελθόν και προσπάθησε να σκεπάσει τις μνήμες και τις ευθύνες του με παρανοϊκές και καταπιεστικές πολιτικές, κάθε 24 Απριλίου περνάει μια σοβαρή κρίση.
Η Τουρκία, που όχι μόνο δεν μιλούσε, αλλά είχε απαγορεύσει και είχε ποινικοποιήσει ακόμα και οποιαδήποτε αναφορά στο Αρμενικό Ζήτημα, διαπιστώνει τώρα ότι είναι υποχρεωμένη να λογαριαστεί με το ίδιο της το παρελθόν όχι μόνο στο θέμα της γενοκτονίας των Αρμενίων, αλλά και με τις γενοκτονίες των Ασσυρίων Συροχαλδαίων, των Ελλήνων του Πόντου και με το Κουρδικό Ζήτημα.
Το θέμα είναι πώς θα δρομολογηθεί και πώς θα ολοκληρωθεί όλη αυτή την ιστορία, πώς θα κρατηθεί ο «λογαριασμός» της συνάντησης με το παρελθόν, και ποια βήματα πρέπει να γίνουν για να κλείσει ο φάκελος που ήδη έχει ανοίξει. Όλα αυτά θα γίνουν αντικείμενο συζήτησης την αμέσως επόμενη περίοδο.
Αφού ο δρόμος του εκδημοκρατισμού και την ενσωμάτωσης στον πολιτισμένο κόσμο περνάει από την αποδοχή και τη συμφιλίωση με το παρελθόν, την αποδοχή των εγκλημάτων που τελέστηκαν, το κλείσιμο των ανοιχτών πληγών και την αποδοχή των ευθυνών, και η Τουρκία -θέλοντας και μη- είναι υποχρεωμένη να κάνει κάποια βήματα.
Επειδή το ιστορικό παρελθόν είναι ένα πρόβλημα που καθορίζει κυρίως το μέλλον και επειδή η Τουρκία πρέπει να κερδίσει μια θέση στον πολιτισμένο κόσμο, η Άγκυρα είναι υποχρεωμένη να δει κατάματα το παρελθόν της, να έλθει αντιμέτωπη με τις εγκληματικές της πράξεις και να αντιμετωπίσει την ίδια την ιστορία, με σκοπό την αποκατάσταση των αδικιών. Με άλλα λόγια, πρέπει να αποδεχτεί την ίδια την πραγματικότητα.
Όπως προανέφερε, το πρόβλημα δεν είναι πλέον η αποδοχή, αλλά το πώς θα επιλυθεί το ζήτημα.
Μπροστά μας έχουμε αρκετά και διαφορετικά παραδείγματα «αποδοχής» των σφαλμάτων και των εγκλημάτων που έγιναν στην ιστορία. Η αυτοκριτική και η αποδοχή πράξεων που έγιναν στο παρελθόν, η μνήμη και η δικαίωση για τέτοια ιστορικά γεγονότα, είναι πράξεις που φθάνουν στον πραγματικό τους σκοπό μόνον όταν γίνονται με στόχο την αποκατάσταση της αδικίας, την απόδοση δικαιοσύνης και το κλείσιμο των πληγών που έχουν ανοίξει.
Όταν αυτού του είδους οι κινήσεις γίνονται με βάση ανθρωπιστικά κίνητρα, τότε έχουμε τα επιθυμητά αποτελέσματα. Όταν όμως κάποια κράτη χρησιμοποιούν τέτοιες υποθέσεις για να εξυπηρετήσουν τα άνομα συμφέροντά τους, όπως συχνά γίνεται με το θέμα της αρμενικής γενοκτονίας, τότε δεν μπορούμε να μιλάμε για δικαίωση και για αποκατάσταση της αδικίας.
Και θα πρέπει να στεκόμαστε απέναντι σε τέτοιου είδους εκμετάλλευση αυτών των υποθέσεων. Η ιστορική δικαίωση δεν είναι δυνατόν να γίνεται εργαλείο και μέσο για την εξυπηρέτηση εθνικών, πολιτικοοικονομικών ή προσωπικών συμφερόντων.
Από την άλλη πλευρά, η διαδικασία της ιστορικής δικαίωσης δεν είναι δυνατόν να γίνει χωρίς να ληφθούν υπόψη οι ιστορικές συνθήκες που επικρατούσαν σε κάθε εποχή.
Όμως, οι ιστορικές συνθήκες δεν είναι δυνατόν να χρησιμοποιούνται ως άλλοθι, όπως κάνει η Τουρκία. Η θεώρηση και η εξέταση των εγκλημάτων που έγιναν στο παρελθόν σε συσχετισμό με τα ταραγμένα γεγονότα που διαδραματίζονταν την συγκεκριμένη περίοδο, πρέπει να γίνεται με σκοπό τη διδαχή, τον παραδειγματισμός και την εξαγωγή ωφέλιμων συμπερασμάτων, για να διευρύνεται οι κοινή συνείδηση του ανθρωπισμού.
Πρέπει να δούμε επίσης τί υπολογισμοί γίνονται και ποιά συμφέροντα εξυπηρετούνται από τα αποτελέσματα τέτοιου είδους διαδικασιών. Και προ παντός, θα πρέπει να αποφευχθούν και να καταδικαστούν οι προσπάθειες που γίνονται για τη δικαίωση των ενόχων και την ενοχοποίηση των ίδιων των θυμάτων, όπως πράττουν οι Τούρκοι ρατσιστές.
Τελικά καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η πολυφωνία που μας εξασφάλισαν η τεχνολογία και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης την εποχή της πληροφορίας, συνέβαλαν στην αποκάλυψη εγκλημάτων που έγιναν κατά της ανθρωπότητας στον πλανήτη μας, φέρνοντας στο διεθνές προσκήνιο τις γενοκτονίες και τις σφαγές.
Το θέμα αυτό έχει καταστεί κυρίαρχο ανθρωπιστικό ζήτημα και δεν μπορεί να ανατραπεί πλέον η ροή των γεγονότων. Η τάση για ιστορική δικαίωση και αποκατάσταση των αδικιών που έγιναν στο παρελθόν, έχει ισχυροποιηθεί και έχει λάβει παγκόσμιες διαστάσεις. Το θέμα αυτό θα φύγει από το προσκήνιο και από την επικαιρότητα, μόνον όταν υπάρξει πλήρης αποδοχή των εγκλημάτων και αποκατάσταση των αδικιών.
Με βάση τα παραπάνω, θα πρέπει κάνουν όλοι τους δικούς τους υπολογισμούς. Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει όλοι να αντιληφθούμε ότι είναι αδύνατον να οικοδομήσουμε ένα νέο μέλλον, χωρίς να λογαριαστούμε και να έλθουμε αντιμέτωποι με το παρελθόν μας.
*Ο Γκιουνάι Ασλάν είναι Κούρδος δημοσιογράφος που ζει στη Γερμανία.