Διάλογος για την «Μικρασιατική Εκστρατεία»

Από τις αρχές Μαΐου έχει αρχίσει διάλογος για τη Μικρασιατική Εκστρατεία. Δημοσιεύουμε στα Ποντιακά Θέματα παρέμβαση του Ιδρύματος Μελέτης Ιστορίας του Ελ. Βενιζέλου.

Ι. Το Ίδρυμα Μελέτης Ιστορίας του Ελευθερίου Βενιζέλου δια της παρούσης - κατά καταστατικό του σκοπό - μετέχει στον διάλογο για την «Μικρασιατική Εκστρατεία».

ΙΙ. Η θέση μας αναλύεται σε τρεις ενότητες. Στην πρώτη προσδιορίζουμε την «Μικρασιατική πολιτική» του Βενιζέλου. Στην δεύτερη αναδεικνύουμε την επί του ζητήματος πανεθνική - τότε - αντίληψη. Στην τρίτη, δι' ολίγων, την αιτία της καταστροφής και παραθέτουμε άποψη χρήσιμη του Ιωάννη Μεταξά. Τέλος παρουσιάζουμε την άποψή μας και έναντι του ζητήματος του «Διχασμού». Ειδικώτερα:

Α΄ Ο Βενιζέλος και προ αυτού ο οξυνούστατος Πατριάρχης Ιωακείμ ο Γ΄ είχαν διαβλέψει ότι ο μετασχηματισμός του Οθωμανικού κράτους σε εθνικό Τουρκικό - υπό την επιρροή (τελικώς) - των Νεοτούρκων θα προοιωνίζετο συνέπειες καταστροφικές για τους χριστιανικούς εκεί πληθυσμούς. Και αυτό βέβαια διότι η επιβολή του τουρκικού εθνικισμού αυτομάτως αναδείκνυε (και) τους χριστιανικούς αυτούς πληθυσμούς ως μειοψηφίες. Σήμερα η βάρβαρη εξόντωση άνω των 250.000 Ελλήνων του Πόντου, όπως και ενός εκατομμυρίου πεντακοσίων χιλιάδων Αρμενίων, μάλιστα δε μέχρι του 1918 δεν αμφισβητείται. Η Ελληνική Βουλή την 21.2.1994 ομοφώνως ανακήρυξε την 19 Μαϊου εκάστου έτους ως Ημέρα Μνήμης για την γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού. Επίσης έχει από το Κοινοβούλιό μας αναγνωρισθεί και η γενοκτονία των Αρμενίων με ψήφισμα ομοίως ομόφωνο την 25.4.1996.

Για την ανακοπή της εξέλιξης αυτής (όπου προδιαγεγραμμένη ήταν η εξάλειψη των χριστιανών από την τουρκική επικράτεια), ο Βενιζέλος με το περίφημο από 22.9.1920 τηλεγράφημά του προς Leoyd George θέτει ως αμέσους στόχους της - τότε - κοινής Αγγλοελληνικής πολιτικής: i) Χωριστό κράτος για Κωνσταντινούπολη και Στενά. ii) Ίδρυση κράτους του Πόντου. iii) Συνεργασία αυτού μετ' Αρμενίας και Γεωργίας προς ανάδειξη φραγμού …"… κατά του Ισλαμισμού και ενδεχομένως κατά του ρωσικού ιμπεριαλισμού …"… (κείμενο τηλεγραφήματος - μεταφρασμένο από Β. Μόστρα - σε Σπ. Μαρκεζίνη «Πολιτική Ιστορία» της Νεωτέρας Ελλάδος. Σειρά Β΄ Σύγχρονος Ελλάς τομ. 1ος». «Παράρτημα Κειμένων» υπ΄αριθμ. 2 σελ. 403. «Πάπυρος» 1978.

Β΄ Αλλά η αλυτρωτική αυτή επιδίωξη αποτελούσε - τότε - πανεθνικό αίτημα.

Είναι χαρακτηριστική η από 24.4.68 επιστολή του Π. Κανελλόπουλου προς Σπ. Μαρκεζίνη σε Σπ. Μαρκεζίνη οπ. ανωτ. σελ. 48). Εκεί ο επιστολογράφος, ανεψιός του Δ. Γούναρη, βεβαιώνει ό,τι του ανακοίνωσε ο Γούναρης τον Σεπτέμβριο 1920. Ότι, δηλαδή,... »...Καλά έκαμεν ο Βενιζέλος και εδέχθη την εντολήν εις την Μικράν Ασίαν. Το ίδιο θα έπραττα και εγώ. Δεν ήτο νοητή η άρνησις. Εκπληρούται μέγα όνειρο του Ελληνισμού. Εάν κερδίσωμε τας εκλογάς θα συνεχίσωμεν τας στρατιωτικάς επιχειρήσεις. Και ο Θεός βοηθός...»...

ΙΙ. Η πορεία προς την καταστροφή άρχισε με την εδραίωση του Κεμάλ και την Επιστροφή του Κωνσταντίνου. Οι σύμμαχοι που μας έδωσαν το εισιτήριο της Μικρασίας θεωρούσαν - επισήμως - την παλινόρθωση ως εχθρική πράξη. Ο Βασιλιάς, εκείνος, γαμβρός του Κaizer είχε ευνοήσει την γερμανική άποψη - πάντως - κατά την αντίληψη των νικητών.

Ως προς το ζήτημα δεν είναι δυνατό να αγνοηθεί η εισήγηση Ι. Θεοτόκη, που αποκάλυψε ο γιος του Σπ. Ι. Θεοτόκης ("Πολιτικαί Αναμνήσεις» έκδ. συγγραφέα 1986, σελ. 37-38).

Η εισήγηση είναι καταπληκτική. Ο εκπρόσωπος ακραιφνούς φιλοβασιλικής οικογένειας, επισκέπτεται τον Κωνσταντίνο, στην Ελβετία. Του εκθέτει ότι οι νικήτριες πλέον δυνάμεις της Entent διάκεινται απέναντί του εχθρικώς. Εν όψει αυτού απευθύνει έκκληση και τονίζει προς τον Βασιλέα επί λέξει …"… να μην επιστρέψετε στην Ελλάδα μέχρις ότου ρυθμισθούν οι σχέσεις Σας με την νικήτριαν Αντάντ …"…

Εν τούτοις, παρά πάσα έννοια φροντίδας του εθνικού συμφέροντος, ο Κωνσταντίνος δεν έλαβε υπ' όψη την εχθρική στάση των συμμάχων μας - τότε - απέναντί του. Επέστρεψε και ανέλαβε τα βασιλικά του καθήκοντα (!!!).

ΙΙΙ. Μετά την πτώση Βενιζέλου (1.11.20) οι σύμμαχοι διατύπωσαν προτάσεις απαγκίστρωσής μας από την εκστρατεία. Εν τούτοις οι μετανοεμβριανοί κυβερνήτες - και ο Κωνσταντίνος - επέμειναν.

Είναι χαρακτηριστική η αισιοδοξία τότε της «Καθημερινής». Μετά τις επιχειρήσεις του θέρους 1921 έγραφε :... «...Η οδός προς την Άγκυραν είναι σήμερον ανοικτή και είναι βραχεία...»... (Σπ. Β. Μαρκεζίνης - αμέσως άνω - σελ. 206). Και οι δηλώσεις του Νικ. Στράτου: Η Κωνσταντινούπολις …"… είναι η πεπρωμένη πρωτεύουσα της Ελληνικής Αυτοκρατορίας... »... (Σπ. Β. Μαρκεζίνης - αμέσως άνω - σελ. 116).

Ακόμη περισσότερο δεν είναι δυνατό να μην επισημανθεί η άκρως αφελής δήλωσή του, τότε, (15.2.21) υπουργού Στρατιωτικών Δημ. Γούναρη. Αγορεύων έλεγε και παρέσυρε ότι …"… Είμαι εν γνώσει της καταστάσεως εν Μικρά Ασία υπέρ πάντα άλλον και δύναμαι να διαβεβαιώσω με τον θετικώτερον τρόπον, ότι η εκεί αντίδρασις (των Τούρκων !!!) πρέπει να χαρακτηρισθεί ως συντριβείσα …"… (Σπ. Β' Μαρκεζίνη αμέσως άνω σελ. 115).

Γ΄ Η μεγαλόπνοη θεώρηση - σημειώθηκε ήδη - υπέκυψε στην μοίρα. Οι αντίπαλοι του Βενιζέλου την 1.11.1920 πλειοψήφισαν σε έδρες. Δεν είναι βέβαιο ότι το αυτό συνέβη και σε ψήφους. Ο Αλ. Παπαναστασίου στην μελέτη του «Δημοκρατία και Εκλογικό Σύστημα» υποστηρίζει ότι …"… δια των εκλογών της 1ης Νοεμβρίου (1920) η μειοψηψία του λαού εισήλθεν εις την Βουλήν ως πλειοψηφία και εκανόνισε την πολιτικήν του Κράτους …"… Όπως και να έχει το ζήτημα κρίσιμο είναι ότι: Οι μετεκλογικοί κυβερνήτες προσπάθησαν ν' ασκήσουν πολιτική Βενιζέλου χωρίς τον εμπνευστή της (!!!). Χωρίς, δηλαδή, να έχουν τις συμμαχίες και τα ερείσματά του. Και, έτσι, επήλθαν οι συνέπειες της γνωστής καταστροφής. Για την τεχνική - στρατιωτική - εκδοχή της καταστροφής είναι χαρακτηριστικώς αποκαλυπτικά τα όσα ο Ιωάννης Μεταξάς εξηγεί σε χειρόγραφο μνημόνιο που παρατίθεται στο «Ημερολόγιο» του (τομ. τρίτος, σελ. 75) αναφορικά, μάλιστα, προς το γιατί αρνήθηκε την συμμετοχή του. Εκθέτει συγκεκριμένα:... »... Δεν μου είναι πλέον (25.3.21) δυνατόν ούτε τα κατά την γνώμην μου κακώς γενόμενα να επανοσθώσω, ούτε να αναλάβω να εφαρμόσω ξένα σχέδια και να συνεχίσω επιχειρήσεις αίτινες θα ήγον εις αποτυχίαν.

Το πράγμα θα ήτο διάφορον, προσέθεσα, εάν είχον εις την διάθεσίν μου τον από Νοεμβρίου και πέραν διαρρεύσαντα χρόνο …"….

Περαιτέρω, ο ίδιος, ψέγει τους μετανοεμβριανούς κυβερνήτες, ότι... »... Αντί δε να σπάζωμεν το κεφάλι μας εις τας οχυρώσεις του Κεμάλ (Άγκυρα), να τον αφήσωμεν να σπάση αυτός τα μούτρα του εις τας ιδικάς μας (Σμύρνη)... »... (αμέσως άνω σελ. 85).

ΙV. Χάθηκε - τότε - για τον Ελληνισμό μια μεγάλη ελπίδα, στην πραγματοποίηση της οποίας - τότε - είχαν πιστέψει όλοι. Και, πράγματι, εάν είχαν κάπως άλλως εξελιχθεί οι συνθήκες ήδη η πατρίδα μας θα ήταν κράτος σαράντα - τουλάχιστον - εκατομμυρίων κατοίκων. Επί πλέον, θα κυριαρχούσε στην γεωπολιτικά κρίσιμη - σήμερα - περιοχή της Ανατολικής Λεκάνης της Μεσογείου.

V. Ήδη επί του «Διχασμού» προβάλλεται κατά Βενιζέλου ότι τον προκάλεσε. Πρόκειται περί συκοφαντικού μύθου. Κατ' απόλυτη ακρίβεια. Όχι απλώς δεν τον προκάλεσε, αλλά τον υπέστη ο Βενιζέλος με την αντισυνταγματική υφαρπαγή των κατά το Πολίτευμα εξουσιών του. Δηλαδή: Κατά την έκρηξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου πρωθυπουργός - με ισχυρότατη μάλιστα - κοινοβουλευτική βάση ήταν ο Βενιζέλος. Εκείνος, λοιπόν, μόνος εδικαιούτο (και όφειλε) ν' ασκεί εξωτερική πολιτική. Όχι ο Κωνσταντίνος που ουδεμία είχε κατά το Πολίτευμα εξουσία άσκησης πολιτικής.

VI. Οιοσδήποτε ενδιαφερόμενος για λεπτομερέστερη ενημέρωση επί των δραματικών - πράγματι - στιγμών της Ιστορίας μας, που συνδέονται με την προσπάθεια αποκατάστασης του Ελληνισμού στην πρώτη του κοιτίδα μπορεί να επικοινωνήσει με τον διευθυντή του Ιδρύματος μας κ. Δημήτρη Μιχαλόπουλο, ο οποίος θα του παράσχει κάθε ενημέρωση.

Ο Πρόεδρος

Γεώργιος Κ. Στεφανάκης